सलीम आली सरोवर
गजबजलेल्या बाजारपेठा आणि पर्यटन स्थळांपेक्षा निसर्गसौंदर्य असलेल्या शांत ठिकाणांना प्राधान्य दिल्यास, सलीम अली तलाव हे तुमच्यासाठी औरंगाबादमधील सर्वोत्तम पर्यटन स्थळांपैकी एक आहे. हिरव्यागार वनस्पतींनी नटलेला, हा मोठा पाणवठा, त्याच्या निर्मळ आभामुळे, निसर्गप्रेमींना आनंद देणारा आहे, जिथे निसर्गाचे अखंड संगीत ऐकता येते.
तलावाच्या सभोवतालच्या पक्षी अभयारण्यात पक्ष्यांची मोठी विविधता आढळून येते, ज्यामुळे ते मोठ्या संख्येने पक्षीप्रेमींसाठी पक्षी निरीक्षणासाठी एक आवडते ठिकाण बनले आहे. तुम्‍हाला तुमचा दिवस तलावाचे नैसर्गिक वैभव पाहण्‍यात घालवायचा असेल, ते तुमच्‍या कॅमेर्‍यात कैद करण्‍यासाठी किंवा बोटीतून एक्स्‍प्‍लोर करण्‍यासाठी तुम्‍हाला तुमचा दिवस घालवायचा असेल, हे ठिकाण आवर्जून पाहण्‍यासारखे आहे.
सलीम अली सरोवर (मराठी – पक्षीमित्र सलीम आली सरोवर) हे दिल्ली गेटजवळ, औरंगाबादमधील अनेक गेट्सपैकी एक, हिमायत बाग, औरंगाबादसमोर आहे. हे शहराच्या उत्तरेकडील भागात स्थित आहे. मुघल काळात ते खिझिरी तालब म्हणून ओळखले जात असे. महान पक्षीशास्त्रज्ञ, निसर्गतज्ञ सलीम अली आणि भारताचा पक्षी म्हणून ओळखल्या जाणार्‍या या नावावरून त्याचे नामकरण करण्यात आले आहे. विभागीय आयुक्त औरंगाबाद विभागाचे कार्यालय जवळ आहे, त्याचप्रमाणे औरंगाबाद जिल्ह्याचे जिल्हाधिकारी कार्यालय आहे.
मुघल काळ
औरंगजेबाच्या काळात, मोठ्या दलदलीने किंवा टाक्याने उत्तरेकडील भिंतीची संपूर्ण लांबी वाढवली, (सध्याच्या सलीम अली तलावापासून बेगमपुरा/मकबरा पर्यंत विस्तारित) परंतु श्वासोच्छ्वास आणि ओलसरपणा अस्वास्थ्यकर ठरला आणि औरंगजेबाने ताबडतोब त्याच्या राजवाड्यासमोर भाग ऑर्डर केला. (किला-ए-आर्क) भरून त्याचे शेतात रूपांतर करावे. हा पुन्हा दावा केलेला भाग नंतर औरंगजेबाच्या दरबारातील एका अधिकार्‍याने मुघल बागेत (आता हिमायत बाग म्हणून ओळखला जातो) विकसित केला गेला, ज्यामध्ये शाही दरबार आणि त्याच्या अधिकार्‍यांसाठी विविध जातींची अनेक फळझाडे होती. उरलेला खिजरी तलाव म्हणून ओळखला जात असे जो दिल्ली दरवाज्याच्या पलीकडे आहे. दुसरे लहान टाके म्हणजे कंवल किंवा लोटी तलाव, (किला-ए-आर्क आणि बेगमपुरा दरम्यानच्या सध्याच्या आम खास मैदानाजवळ) एका झरेने पोसले होते आणि औरंगजेबाचा राजवाडा आणि मक्का गेटमधील पोकळीत बंदिस्त होते, परंतु शहराला पूर येण्यापासून वाचवण्यासाठी मुद्दाम नष्ट करण्यात आला.
सध्याचा काळ
सलीम अली तालाब हे सध्याच्या काळात ओळखले जाते त्यामध्ये एक लहान पक्षी अभयारण्य देखील आहे आणि हिवाळ्यात जेव्हा अनेक स्थलांतरित पक्षी घरटे बांधण्यासाठी येतात तेव्हा तलावाच्या सभोवतालचा परिसर पक्षीनिरीक्षणासाठी चांगला असतो. औरंगाबाद महानगरपालिकेच्यावतीने उद्यानाची देखभाल केली जाते. पावसाळ्यात आणि हिवाळ्यात तलाव भरलेला असताना बोटींगची सुविधा देखील उपलब्ध आहे. अलीकडेच त्याची पाणी धारण क्षमता वाढवण्यासाठी गाळ काढण्यात आला.
जैवविविधता
सलीम अली सरोवर आणि आजूबाजूचा परिसर हा शहरामधील दुर्मिळ आणि समृद्ध जैवविविधतेचे ठिकाण आहे ज्यात जवळपास 16 झाडांच्या प्रजाती, 11 झुडूपांचे प्रकार, 8 गिर्यारोहक, 32 स्थलीय वनौषधी वनस्पती, 10 प्रकारचे शैवाल, 12 जलीय वनस्पती, 16 जलचर कीटक आणि कीटक आहेत. क्रस्टेशियन्स, नऊ प्रकारचे मासे, 15 प्रकारचे सरपटणारे प्राणी, सात प्रकारचे उंदीर आणि सस्तन प्राणी आणि 102 प्रकारचे कीटक. शहरातील पर्यावरण कार्यकर्ते आणि पक्षीप्रेमींकडून ऐतिहासिक सलीम अली तलाव सध्या लोकांसाठी बंद करून जैवविविधतेचे हॉट स्पॉट म्हणून संवर्धन करण्याचे प्रयत्न सुरू आहेत.
- ठिकाण : छत्रपती नगर, औरंगाबाद
- वेळ : सकाळी ८ ते सायंकाळी ५
- प्रवेश शुल्क: मोफत प्रवेश
